#HOCHschulstandort:
Cuira, la survesaivla

Mintgina e mintgin ama Cuira en sia moda. Ina decleraziun d’amur per la citad alpina e da studi.

Da prof. dr. Vincenzo Todisco

En ses roman Junger Mond scriva il scriptur talian Cesare Pavese che mintgin e mintgina da nus dovria in vitg, e saja quai sulettamain per ch'ins bandunia da temp en temp gugent el. In vitg muntia ch'ins na saja betg sulet. Ed ins sappia, en ils umans, en las plantas vivia in toc da nus che restia e che spetgia sin nus, era sche nus na sajan betg qua.

Cuira n'è betg in vitg, era ina giada in vitg, Cuira è ina pitschna citad, la pli veglia da la Svizra, din ins, la chapitala dal chantun Grischun triling. Triling be sin il palpiri, pertge sch'ins taidla attentamain, audan ins bleras autras linguas en las giassas, sin las vias, en ierts e sin las plazzas da Cuira e sch'ins guarda precisamain, scuvran ins bleras autras culturas. Cuira è ina citad cun colurs, ins sto avair il dretg egl e la dretga ureglia persuenter. Mintgatant èn quai persunas d'ordaifer che vesan quai meglier ch'ils indigens. N'èsi betg uschia che nus pertschavain dals auters la vaira muntada da noss lieus?

Cuira ha la grondezza che permetta da dir: jau enconusch mintga angul. Igl è ina citad da grondezza survesaivla. Jau na sun betg creschì si a Cuira, hai dentant passentà là la gronda part da mia scolaziun e da mia vita professiunala. L'emprima staziun è stada la scola chantunala, nua che jau hai fatg la matura avant prest quaranta onns. Da la Halde han ins ina vista sur l’entira citad. Ins po vesair precisamain, nua ch’ella cumenza e nua ch’ella finescha. Anc meglier percorsch'ins la dimensiun survesaivla da Cuira, sch’ins va cun la cabina da Brambrüesch sin la muntogna da chasa. Da là daventa Cuira ina citad en miniatura. Cura che jau hai frequentà la scola chantunala, era Cuira anc pli pitschen. Mintgatant pens jau che nus essan daventads ensemen gronds. Gia avant 13'000 onns duain chatschadras e chatschaders, rimnadras e rimnaders dal temp vegl avair vivì temporarmain sin il territori actual da la citad. Gia uschè ditg datti quest lieu.

Suenter la matura sun jau stà davent per motivs da studi, ma sco Grischun dal cor sun jau adina puspè turnà.

La segunda staziun da mes esser a Cuira era mia lavur d'instrucziun al Seminari scolastic dal Grischun da lez temp, al lieu Plessur, damanaivel da la citad veglia. Mo gia quest num, Plessur, che ha in origin intschert e ch'è forsa perfin preroman, ha insatge magic. Tant enavos en l'istorgia pon ins sa siemiar a Cuira. Dal seminari scolastic pudevan ins svelt ir en citad per baiver in café u ir a cumprar insatge tranter duas lecziuns. In pèr pass pli lunsch e gia sa chattavan ins en in auter quartier, en in auter mund. Cuira è ina citad, tras la quala ins po viandar tras las epocas, tras il temp dals Romans, tras il temp medieval, tras la refurmaziun fin al temp modern e nua ch'ils nums da las vias e plazzas raquintan istorgias: Quader, Plessur, Gäuggeli, Planaterra, Brambrüesch (pra signifitga per rumantsch prà e Brüesch deriva dad Ambrosius, era damai ina giada il prà dad Ambrosius) …

Mia quarta staziun a Cuira era il biro da la Pro Grigioni Italiano al Martinsplatz, en il cor da la citad veglia, nua che jau sun stà incumbensà per la cultura. Là pudev'ins propi sentir il temp medieval, perfin savurar e tadlar, cura ch'i clamava or da la fora da l'urs.

La tschintgavla staziun è la Scola auta da pedagogia a la Scalärastrasse, sut l’ospital chantunal. Là lavur jau ussa gia dapi ventg onns. Igl è in campus dador la citad. Sch'ins guarda or da fanestra, sa sent'ins sco sin la champagna. Ins vesa las muntognas, il Calanda, il Montalin, puspè in num magic, e la Surselva. Sche l’aura è favuraivla, colurescha il sulegl che va da rendì il tschiel en tuns cotschens da pastel. In spectacul e balsam per il spiert. Il campus è il lieu ideal per las scienzas umanas. Jau sun in scienzià da las scienzas umanas, hai studegià lingua e litteratura. Tge fa in tal scienzià? Tge è propi sia lavur? El legia, ponderescha, scriva. Quai tuna da temp liber, munta dentant savens dira lavur. Il scienzià da las scienzas umanas na schlia nagins problems, scriva Constantin Sakkas en in commentari ospitant en la NZZ dals 20 d’avrigl 2023, ma el fetschia purschida d’interpretaziun. La SAP dal Grischun è per mai il meglier lieu per pensar, reflectar, leger e scriver, il meglier lieu per emprender. Sakkas dumonda, sche la scienza umana saja ina professiun. El è segir ch'ella saja in art, "l'art d'abstrahar, specular, e da trair colliaziuns". El agiunta che l'art saja da princip ina premissa per mintga scienza. A la SAP dal Grischun fan ins scienza – scienza d’educaziun, linguistica, didactica dal rom etc. – i vegn perscrutà, sviluppà, scolà e scolà vinavant. Las scienzas umanas fruntan sin las scienzas natiralas e viceversa ed en tut ballantscha insaco adina l'art. Esser ina buna persuna d'instrucziun è gea enconuschentamain in art.

A Cuira datti ulteriurs instituts da scolaziun, la Scola auta da teologia, il center da furmaziun per fatgs socials, la Scola auta spezialisada dal Grischun, la scola professiunala, per numnar be intgins. A Cuira pon ins emprender bain e da maniera multifara. Ella è ina citad per glieud giuvna che furma ses avegnir ed i dat adina novas purschidas. E tuttina resta ella survesaivla. La fevra per il nov ha ina temperatura pli agreabla a Cuira. Cuira n’è perquai betg ina provinza u be cun resalva ina provinza. Cuira è natira, ina citad, nua ch’ins po sa laschar inspirar da la cuntrada e da las muntognas. Cuira è poesia. Cura ch’ins chamina l’enviern tras la cità veglia, pass'ins sper chasas cun fanestras illuminadas d’ina glisch chauda e melna. L'art è da sa laschar crudar en quella melanconia. Cuira è intim, Cuira pon ins contemplar da datiers. A Cuira pos ti numnar ils lieus ed ils edifizis per tai: «mia scola», «mes plaz», «mia via»...

Da lavurar ina vita entira en la medema citad para forsa lungurus, ma betg, sch'ins considerescha ch'ins ha adina puspè pudì vesair las midadas cuntinuantas. Ils lieus ed ils edifizis sa midan, intgins svaneschan schizunt. La staziun n'è gia daditg betg pli uschia sco quai ch'ella era da mes temp da la scola chantunala, ma jau poss anc ma regurdar al vegl sutpassadi cun las plattinas da paraid alvas. U jau ma regord dal lieu da la libraria Schuler da lez temp, a la cruschada tranter la Post- e la Grabenstrasse, là nua che la Banca Chantunala Grischuna è situada oz. Jau poss anc ma regurdar exactamain da las curunas messas stretgamain en lingia e da l'odur dals cudeschs.

Igl èn regurdanzas privatas da Cuira. Ed era sche jau sun restà qua, u ditg auter, adina puspè turnà a Cuira, n'ha la midada en autras linguas ed en autras culturas betg mancà, anzi, quest lieu ha rinforzà mia identitad creativa.

Per ils ins è Cuira la citad da vita, la citad d'abitar, per auters la citad da lavur u la citad da studi, per intgins èsi omadus u anc bler dapli. Mintgina e mintgin ha gugent Cuira en sia maniera. Ed uschia pudess ins dir cun Cesare Pavese che mintgin e mintgina da nus dovria er ina citad, e saja quai sulettamain per ch'ins bandunia da temp en temp gugent ella. Ed ins sa, en las vias, sin las plazzas, en ils giardins, en las giassas, en ils umans viva in toc da nus che resta e che spetga sin nus, era sche nus n'essan betg qua.

Prof. dr. Vincenzo Todisco è manader da la professura speziala per didactica da plurilinguitad integrada cun accent sin talian e docent a la SAP dal Grischun. Dapi 40 onns è el collià stretgamain cun la citad da Cuira. Sper sia professiun è el scriptur e scriva en talian e tudestg. El ha gia publitgà tschintg romans. Il 2005 ha el survegnì il premi grischun da litteratura. Ses roman "Das Eidechsenkind" è vegnì nominà l'onn 2018 per il Premi svizzer dal cudesch.

#HOCHinteressant, #HOCHmusikalisch, #HOCHalpin

#HOCHschulstandort: Cuira, la survesaivla

#HOCHtalentiert: Tranter tribuna e stanza da scola

#HOCHalpin: «La finamira resta adina la finamira»

#HOCHschulverantwortung: Engaschà per la persistenza - per oz e per damaun

#Hochmusikalisch: Fitg musicalas e musicals èn paucs, musicalas e musicals perencunter tuts

#HOCHaktuell: "Nus duvrain scolastas e scolasts motivads ed entusiasmads ch’intermedieschan che l'informatica signifitgescha lavur creativa"

#Hochkarätig: Saira tematica davart l’exposiziun Giasts da la politica, economia e furmaziun discuteschan davart la «scola dal futur»

#HOCHgeflogen Da l'aviun en la stanza da classa

#KarriereHOCH: Fatg ina carriera exemplarica: Gianmarco Corsetto (37), manader da scola Churwalden  

Ihr Browser (IE 11) ist leider zu alt und wird nicht mehr unterstützt.